Goede genen of goede lifestyle, wat is het geheim?
Vraag: Gezond ouder worden, ligt dat nou gewoon aan goede genen of heeft je leefstijl daar een belangrijke invloed op?
De afgelopen 200 jaar is in Nederland de levensverwachting sterk toegenomen, wat voornamelijk komt door verbeterde hygiëne, voeding en de steeds betere gezondheidszorg. De toename in levensduur bestaat inmiddels niet alleen uit gezonde jaren. Het logische gevolg van ouder worden is dat we ongeveer 25% van ons leven in slechte gezondheid doorbrengen, voornamelijk veroorzaakt door leeftijd gerelateerde ziekten zoals kanker, hart- en vaatziekten en diabetes mellitus type II.
Iedereen kent wel een oma of oudoom die rustig rokend, niet sportend, wijn drinkend krachtig tachtig werd. Is dat een kwestie van geluk of wijsheid? Onderzoek toont aan dat 25% van je gezondheid afhankelijk is van je genen en 75% van je leefstijl: er zijn families waarin personen generaties achtereen langer leven in vergelijking tot personen uit hetzelfde geboortecohort. Op middelbare leeftijd ontwikkelen personen uit zulke langlevende families minder leeftijd gerelateerde ziekten en hebben ze daarnaast gezondere bloedspiegels voor vet- (cholesterol) en suikerhuishouding (glucose) en afweer (immuun) gerelateerde eigenschappen. Het lijkt er dus op dat personen uit langlevende families op een natuurlijke manier bescherming genieten tegen leeftijd gerelateerde ziekten. Ongeveer 25% van deze variatie in levensduur kan verklaard worden door genetische verschillen tussen personen (variatie), wat impliceert dat er een erfelijke basis is voor langlevendheid. Omgevings- factoren hebben echter met 75% een grotere invloed op de levensduur dan deze erfelijke factoren.
Het effect van genen en leefstijl wordt in de sport goed duidelijk. Iemand kan een hele goede genetische aanleg hebben voor een bepaalde sport, maar als je de leefstijl hier niet op aanpast, ben je wel atletisch (want goede aanleg) maar wordt je nooit een topsporter. Andersom kan je met minder goede genetische aanleg en hele goede sport-leefstijl wel een topsporter worden. Met de bekende 10.000 uur trainen. Dus die oma – met goede genen en matige leefstijl die toch krachtig tachtig werd – had misschien makkelijk 110 kunnen worden als ze haar leefstijl had aangepast.
Een ander voorbeeld waarbij het effect van genen en leefstijl duidelijk zichtbaar is, is bij de ziekte van Alzheimer. Alzheimer is een progressieve en degeneratieve ziekte die neuronen aanvalt en daardoor zorgt voor een afname in geheugen, denkvermogen, taal en kan tevens gedragsveranderingen tot gevolg hebben. Er zijn namelijk twee varianten van de ziekte van Alzheimer. De eerst variant heeft sterke genetische aanleg. Hierbij begint de ziekte vrijwel altijd bij een leeftijd onder de 50 jaar. De tweede variant is minder aan genen toe te schrijven, hier heeft leefstijl een belangrijke invloed. Vaak is er wel een (andere) genetisch predispositie, maar de leefstijl maakt dat de balans doorslaat en dat Alzheimer ontstaat. Deze variant ontstaat dan ook op oudere leeftijd en noemen we ook wel diabetes type 3. Deze vorm van leefstijl is uit te stellen door een gezonde leefstijl te hanteren.
Kortom, genen spelen een belangrijke rol in onze gezondheid, dus is het belangrijk om de medische geschiedenis van jouw familie te kennen zodat je de persoonlijke genetische risico’s kunt inschatten. Voor de meeste chronische ziekten, van hart-en vaatziekten tot beroertes of diabetes, geldt dat een levensstijl onze genen kan aftroeven. Gezond ouder worden is dus deels een kwestie van genetische aanleg maar grotendeels een kwestie van het gevolg van de keuzes die we maken.
Proefschrift Genetic and biomarker studies of human longevity, Deelen, Joris, 2014-06-25
McKhann et al, 1984
